ALLIANCE NG3519 User Manual

De Duitse Vijfde Colonne in de TweedeWereldoorlogL. de JongbronL. de Jong, De Duitse Vijfde Colonne in de Tweede Wereldoorlog. Van Loghum Slaterus, Ar

4In Augustus en September had Madrid al gegonsd van geruchten, dat er verraadgepleegd werd. Werkelijke of vermeende aanhangers van generaal Franco war

93sche Gemeinschaft, de organisatie die in 1934 opgericht was nadat de Nederlandsetegering de Landesgruppe van de Auslands-Organisation der NSDAP verb

94de bezetting van Denemarken en Noorwegen werd goedgepraat. Waarom, zo vroeghet volk zich af, zou Mussert niet in de voetstappen van Quisling treden?

95Struikelend ging het omhoog, omlaag, en een mist van onduidelijke krantenberichtenbelemmerde vaak het zicht.De angst voor de oorlog deed tegelijk de

96Duitse parachutisten landden bij de bruggen bij Moerdijk en Dordrecht; anderetroepen klauterden in Rotterdam uit watervliegtuigen die op de Maas nee

97In Rotterdam en Den Haag, grote bevolkingscentra, beide onmiddellijk door de vijandbedreigd, was de nerveusiteit het grootst.'s Morgens vroeg r

98mandant niet onmiddellijk verscheen, werd verondersteld dat hij op hethoofdbureau-van-politie gevangen zat. Alarmerende berichten ‘stroomden binnen,

99gevoegd: hoe kwamen die Duitsers aan al die adressen? Schetskaarten gaven aanhoe men van het vliegveld Ockenburg, aldaar vóór de stad gelegen, het s

100de Vijfde-Colonne-actie, door te melden dat in een Duitse pantsertrein Nederlandseuniformen aangetroffen waren en dat in Den Haag ‘een poging tot o

101werd, stormden er meteen een paar naar binnen om weldra met de bewonerterug te keren. Gelukkig was dit een heel kalme man, die de soldaten rustighu

102was waar niet door burgers uit huizen geschoten werd of des nachts lichtsignalenwerden gegeven. Een ongeteld aantal huiszoekingen werd uitgevoerd -

5geten; nog geen veertien dagen na generaal Mola's radiotoespraak werd het vaderschapdoor een Madrileens blad aan generaal Queipo de Llano, door

103Het opzienbarendste geval van die aard deed zich in Dordrecht voor waar een broervan Mussert, overste J.A. Mussert, kantonnementscommandant was. Hi

104lichtsignalen kon geven aan Duitse bommenwerpers; dat de Vijfde Colonnisten metkrijt strepen op straten en muren hadden getrokken die geograsche a

105troep werd vaster in de hand genomen. Daags daarna werd er reeds aanzienlijk mindergeschoten. De militairen hadden overigens in aansluiting op de v

106de burgemeester het bulletin bij de Schager Courant, waarin de capitulatie gemeldwerd, verwijderd: onjuist! ‘Men riep, men juichte en zong zelfs sp

107vrouwen en kinderen, ontwapende krijgsgevangenen dreef hij voor zich uit, wanneerhem dat in zijn boze kraam te pas kwam. Het Vijfde-Colonne-wapen w

108Hoofdstuk IVHet Duitse offensief in Belgie en FrankrijkNEDERLAND was in de eerste wereldoorlog neutraal geweest. In 1940 leefde echterin het Belgis

109rond te strooien’1. Men was op zijn hoede voor 's vijands handlangers - ‘la cinquièmecolonne’, zoals de Walen, ‘de vijfde kolom’, zoals de Vla

110heette door het furieuze publiek - dat minister-president Pierlot op de 15de voor deradio tegensprak dat enige parachutist voet aan de grond had ge

111België niemand vernomen had, bleken opeens het Kanaal te naderen. Van de mondingvan de Somme trokken zij onverbiddelijk Noordwaarts, en in de laats

112uur hadden de Duitse artillerie en bommenwerpers ze weer ontdekt. Aan lichtsignalengeen gebrek!‘In ons hospitaal in Duinkerken liet apotheker Charb

6sneed, te voorkomen. Wel naderden zijn potentiële tegenstanders elkaar: deSowjet-Unie trad in September 1934 tot de Volkenbond toe en sloot in Mei 19

113spionnen in Engels uniform Engelse hoofdkwartieren bezocht hadden, en ‘in eenpasgeploegd veld was een pijl gevonden van het type dat de vijand gebr

114Het sprak vanzelf dat ook in België scherpe maatregelen genomen werden tegenallen die ervan verdacht werden tot de Vijfde Colonne te behoren: Rijks

115andere Duitse gebieden, cafébazen, politie-agenten’ bij1. Dan was er voorts ‘eenPerzisch student, die als verdachte van de Universiteit was weggeha

116de verse puinhopen. De vijf-en-vijftig werden naar Rouaan en Caen overgebracht.In Doornik kwamen twee convooien van verdachte personen samen: tweed

117in de bijna verlaten straten te lezen stond, haast tastbaar. Er hing een sfeer vanalgemeen afwachten, van de een of andere vreselijke ramp die op h

118De Duitse doorbraak in Noord-Frankrijk, Mei 1940Van de kust af gerekend, waren op 10 Mei het Franse Zevende Leger, de BritishExpeditionary Force, h

119De Duitsers hadden er een groot aantal ‘toeristen’, meer dan tweeduizend, het landbinnengesmokkeld, sommigen met een z.g. circus waarvan het person

120van eindeloze rijen vluchtelingen die zich over de hobbelige keien voortspoedden,bleek van schrik, gejaagd ea angstig - ‘Ze komen!’‘Terug naar de g

121De militaire organisatie zat slecht in elkaar. Gamelin, opperbevelhebber, eersteadviseur van de regering, kon geen enkele order rechtstreeks geven;

122mingen is ongelofelijk’, zei de Nederlandse gezant in Londen aan de correspondentvan de Temps - dat had hij van de Nederlandse ministers vernomen.

7Men brak er zich buiten Duitsland het hoofd niet over of de Weense rebellen, dePlanetta's en Holzwebers, hun actie al of niet op onmiddellijk be

123Koning Leopold, miste de Engelse opperbevelhebber Lord Gort, keerde na langeomweg via Havre naar Parijs terug. Men had geen greep meer op de ontwik

124reuzen van de Franse luchtmacht met het ontmantelde materiaal van deverloren vliegvelden en de joyeuze Parijse touring-cars met ‘Parijs bijnacht’ e

125kwam men vreemdelingen tegen die hun aanwezigheid in het betrokken gebied nietkonden verklaren, dan waren het spionnen. Order was, ze zonder vorm v

126ruchten de ronde dat parachutisten in de parken van Parijs gedaald waren; ‘driekinderen zijn gestorven door het eten van vergiftigde chocolade’; ‘G

127vervoerd werden, kregen af-en-toe een teug drinken, eenmaal een homp brood. Hetwas ondragelijk heet; de opgeslotenen - Rijksduitsers, Vlaamse Nazi&

128den, werden onder beheer gesteld. Dat duizenden die felle anti-Nazi's waren, zondervorm van proces opgesloten werden, wekte in het land nauwel

129Ook zij werden veelal Zuidwaarts gezonden naar de interneringskampen. In het kampvan Gurs zaten twaalf- tot dertienduizend gevangenen, ‘kommunisten

130‘Dat is nog niet eens het ergste van alles. Alle vluchtelingen zijn vermoedelijkspionnen.’1Heel wat Belgen werden gemolesteerd. Er waren dorpen waa

131Hoofdstuk VEngeland in spanningTUSSEN de invasie van Denemarken en Noorwegen en de capitulatie van Frankrijklagen precies tien weken. In geen overe

132harten vol; dat in de diepte ook de angst voor de Vijfde Colonne rondsloop en deachterdocht vijanden deed zien in velen die slechts helpers wilden

8ook op hen vat kreeg. Buiten Duitsland verschenen meer dan vijftienhonderddagbladen in het Duits; zeer velen commentarieerden met opvallende sympathi

133‘Op de eerste dag van de invasie vielen de parachutisten als een wolkgieren uit de hemel. De meesten van hen waren vermomd in Geallieerdeen Nederla

134lings met betrekking tot de Fransen’, schreef, toen Reynaud meegedeeld had ‘dat debruggen over de Maas verraden waren’, een BBC-employé in zijn dag

135de Times, onmiddellijk gerapporteerd moest worden1. Gealarmeerd door de berichtenuit Nederland vormden al op Zaterdag 12 en Zondag 13 Mei boeren en

136ammunitie konden bevatten: Londen moest geen tweede Rotterdam worden!Begin Juni kregen de politie en alle militairen het recht, van alle burgers he

137tallen leiders van fascistische organisaties, Mosley incluis, werden onmiddellijk inhechtenis genomen; vele andere arrestaties volgden, en aan het

138argument’, schreef de Times, ‘om tot een politiek van algemene internering over tegaan.’1‘Een misdaad zou het zijn’, oordeelde de Manchester Guardi

139Laat in de avond van 10 Mei zochten vertegenwoordigers van de militairedepartementen Sir John op,‘en betoogden dat het met het oog op het dreigend

140len die tussen 60 en 70 jaar oud waren, werden begin Juni opgehaald.Nog waren velen niet tevreden. De grote massa der réfugiés, de groep derc-geval

141gië en Frankrijk gade en tot in de verste uithoeken der aarde berichtten pers en radiovan het grootscheeps verraad dat Rijksduitsers in samenwerkin

142Afrika niet van zins’, zei de minister van binnenlandse zaken, ‘zich door Quislingseen dolkstoot in de rug te laten toebrengen.’1Ook in andere dele

9jaar later trokken vijftig kaderleden naar Duitsland, ‘grotendeels jonge mensen, dieDuitsland nog nooit gezien hadden’1.Het leek alsof over de ganse

143Hoofdstuk VIVerontrust AmerikaHET uitbreken van de oorlog in Europa had in de Verenigde Staten de afkeer vanDuitsland doen toenemen, doch ook de be

144De nieuwe slag viel niet in Zuidoost- maar in West-Europa.Met het Engelse zag ook het Amerikaanse volk in de weken volgend op 10 Mei'40 een gr

145zich op orthodoxe wijze verdedigen, maar welk defensief paste op dit revolutionnaireoffensief, dat even sinister was als ongrijpbaar? In Kopenhagen

146werden zevenduizend' burgerwachters gemobiliseerd ‘teneinde verraderlijke activiteitlangs de Niagara-grens te voorkomen’1. Aan gene zijde van

147eerst beseften hoeveel hulp aan de Duitse legers geboden werd doorverborgen handlangers in de te overweldigen landen. Het ergst van alleswas ooze g

148leum-installaties op Curaçao en Aruba. Pas eind Februari 1940 werd een regelinggetroffen om het Duitse personeel van de Scadta door Amerikanen en C

149Uit Otto Boelitz: Das Grenz- und Auslanddeutschtum2, p. 197Zuid-Amerika met overzicht van de voornaamste ‘Volksduitse’ kolonisatiegebieden omstreek

150eerste 10.000 door de lucht. De marine ontving opdracht, als er werkelijk gevaardreigde, vier slagschepen, twee vliegkampschepen, negen kruisers en

151de wacht wilde slepen; hij achtte het waarschijnlijk dat dat offensief zich het eerstzou richten op het kleine, zwakke Uruguay waar de regering zij

152voorzitter van; Fernandez Artucio, hoewel geen parlementslid, werd er in opgenomen.Op de dag waarop de commissie haar onderzoek begon (17 Mei 1940)

10zijn intocht deed in de Rijkskanselarij te Berlijn, waren al in een dozijn statennationaal-socialistische groeperingen ontstaan, brandend van begeer

153Uruguay, Mei-Juni 1940voegen aan allen op voorname posten en men zou terstond stappen moetennemen om het land tot een Duitse landbouwkolonie om te

154de Braziliaanse staat Rio Grande do Sul - twee gebieden, wemelend van Duitselandbouwkolonies!Fuhrmann werd nog diezelfde dag voor de rechter geslee

155men niet; de President en zijn marine-adviseurs achtten het voorshands nietverantwoord, de Pacic-vloot te verzwakken.Generaal Marshall, chef van d

156Weer andere verklaringen werden ter kennis van de commissie gebracht, die er opschenen te wijzen dat verdachte Rijksduiters al maandenlang eigendom

157naar het rapport van de Brena-commissie. Twintig uur duurde de voorlezing. Naaoop werd het hoofd van de recherchedienst die ‘voortdurend ontkend h

158dan dertig Rijksduitsers gearresteerd. De commissie-Taborda publiceerde in de herfstvier rapporten - een vijfde verscheen in September '42 - w

159tolken, taxichauffeurs, stationskruiers, dienstmeisjes en kokkinnen, ‘bij elkaar eenhonderdduizend’. Ergens in Oost-Nederland had zich bovendien ee

160saboteurs van de As’ nog altijd in Amerika op centrale posities tewerkgesteld warenen talrijke militaire gegevens verzameld hadden, en dat de Duits

161weken die op de arrestatie der acht saboteurs volgden, werden meer dan 400 Duitsersin verzekerde bewaring gesteld.Ook in Midden- en Zuid-Amerika bl

162Hoofdstuk VII1941 - Duitsland valt opnieuw aanMET ons relaas in de Nieuwe Wereld vertoevend, zijn wij de oorlog in Europavooruitgesneld. Daar hebbe

11aan werd niet getwijfeld - een intensief en nauw contact onderhielden.Menige staat beet van zich af en zette Rijksduitsers, die de rechten der gastv

163rucht’ geldende kamp overgebracht werden waar in October 1940, toen MussoliniGriekenland overvallen had, tal van Italianen geïnterneerd waren1. De

164Uit Otto Boelitz: Das Grenz- und Auslanddeutschtum2, p. 90Duitse kolonisatiegebieden in Zuid-Slavië en omgeving omstreeks 1930Kroaten en Serven had

165handeldrijvenden. Van meer belang was, dat zich in het Noorden van het land grotegebieden bevonden waar bij elkaar ongeveer zeshonderdduizend perso

166handen; de Regentschapsraad werd ontbonden en de jeugdige zoon van KoningAlexander als Peter de Tweede tot Koning uitgeroepen.Ontzaglijk enthousias

167vernietiging door een onweerstaanbare vijand in de door Kroaten en Volksduitsersbewoonde streken tegemoet zagen. Weer sloop de angst voor verraad d

verspreidden in de rijen van het Zuid-Slavische leger de wildste geruchtenen demoralisatie en bijL. de Jong, De Duitse Vijfde Colonne in de Tweede Wer

168de botsing op Duitse troepen desetteerden zij en brachten verwarringteweeg in de rijen van de troepen die trouw bleven. Zij gaven zich overterwijl

169keerd mag men zich afvragen of de diepste verlangens en angsten die de volkerenbewegen, ooit een adequate uitdrukking vinden in het in de krant ged

170andere hoge partijfunctionarissen te vermoorden. Een van de leden van het‘trotzkistisch-zinowjewistisch terroristisch centrum’ had, zo heette het,

171Hess, Niedermeyer en Professor Haushofer’1. Een vijfde beklaagde, Tsjernow, naareigen getuigenis Duits spion sinds 1928, had o.m. via Paul Scheffer

12te bedrijven, de uitschakeling van Joden uit het Duitse economische leven tebevorderen, het optreden van anti-nationaal-socialistische elementen te

172Voor geen bevolking kwam de Duitse aaaval misschien zo onverhoeds als voor dievan de Sowjet-Unie.De Russische grensdetachementen wisten niet wat hu

173schieten. Een Russisch ofcier die in die dagen van verwarring in de hoofdstadaanwezig was, was er van overtuigd dat de chaos aangewakkerd werd doo

174Uit Otto Boelitz: Das Grenz- und Auslanddeutschtum2, p. 135Duitse kolonisatiegebieden in de Sowjet-Unie omstreeks 1930naar de Oekraïnse steden waar

175Bewesten de Dnjepr wisten velen zich te verstoppen of onderweg te ontsnappen,beoosten de rivier waren de deportaties vrij algemeen. Hetzelfde gold

176goed torsend, vee meevoerend, de vrouwen in tranen, allen met de verbittering ophet gelaat van hen die van huis en hof verdreven zijn.’1Hoe deze gr

177Hoofdstuk VIIIHet gexeerde beeldHET is tijd voor een terugblik; tijd om de voorstellingen betreffende de Duitse VijfdeColonne die zich vanaf 1933

178tage, het moedwillig verspreiden van geruchten en het aankweken van verwarring.Die handelingen dragen niet een toevallig of spontaan karakter. Zij

179nodigen, Oostenrijk te bezetten; Konrad Henlein die, naar men concludeerde, invoortdurend overleg met Berlijn de Sudetenduitsers eerst tot politiek

180Colonne’ en de opbouw van het Amerikaanse moreel.’1Hellman kon in 1943 eenbibliograe over ‘de Vijfde Colonne der Nazi's’ samenstellen waarin

181tot agent en gids van de invasielegers opgeleid; anderen hadden valse orders verspreiden militaire doelen met tekens aangegeven. In Denemarken hadd

13Nog geen anderhalf jaar later, in Maart 1936 - toevallig in dezelfde week waarinHitler het Rijnland bezette - werden door de Staatscommissie die de

182door uittreksels uit ‘een vertrouwelijk, betrouwbaar rapport, aan andere bronnengeverieerd, van de veelzijdige Duitse Vijfde-Colonne-werkzaamheid

183Vooral wat de centrale organisatie dier Vijfde Colonne betrof, spraken deze elkaarveelal tegen. Sommigen zagen Bohle, hoofd van de Auslands-Organis

184intriges in vreemde landen’ gevormd hadden.1Martin Wight tenslotte, noemde ineen publicatie van het Engelse Royal Institute of International Affair

185het Internationale Militaire Gerechtshof onder meer vernam, dat het slagwoord ‘deVijfde Colonne’ ‘in de Auslands-Organisation beschouwd werd als ee

186onderbraken’1, of ‘verwarring en terreur achter de linies verspreidden’2; deparachutisten, die samenwerkten met ‘spionnen, verraders, Vijfde Colonn

187Als Duitse Vijfde Colonne is iedere groep buiten het nationaal-socialistische Duitslandbeschouwd die bewust en in overeenstemming met de geheime in

188activiteit beschouwde men daarentegen gekarakteriseerd door het verlenen van steunaan de militaire aggressie door middel van de aanval-van-binnen-u

189nationaal-socialistische aggressie onderhevig was, al door critische vragen beslopen.Wat is van al het voorafgaande ‘waar’ geweest? Wat niet?Wat we

191Tweede deelWerkelijkheidL. de Jong, De Duitse Vijfde Colonne in de Tweede Wereldoorlog

193Hoofdstuk IXPolenHET DUITSE AANVALSPLAN - In de maanden die verliepen tussen de Overeenkomstvan München (29 September 1938) en de bezetting van Pra

VWoord voorafIN 1949 verzocht de International Council of Philosophic and Humanistic Studies,een met de Unesco verbonden lichaam, het Rijksinstituut v

14Duits gebied oefenden en in Litauen spionnage bedreven. Het mes stak hun los inde zak.Jesuttis die in de zomer van 1933 met de CSA-leiding in Berlij

194hoofdstuk genoemde plaatsen de kaart op p. 53). Het was aanvankelijk onzeker ofde uitvoering van dat plan door de opstelling van de Poolse divisies

195moesten pogen een toevlucht te vinden bij bevriende burgers van neutrale staten.In de grensprovincies waar de meeste Volksduitsers woonden, lag de

196werd niettemin in Augustus 1938 opgericht. Dat zijn leiding nauw met deVolksdeutsche Mittelstelle samenwerkte, is alleszins waarschijnlijk; nadere

197opdracht, in het leger défaitistische propaganda te voeren; overeenkomstige opdrachtenwaren aan Oekraïners verstrekt - ook al vertegenwoordigers va

198zonder in geinteresseerd, te verhinderen dat de Polen in het belangrijke industriegebiedvan Oostelijk Opper-Silezië de gelegenheid kregen, vernieli

199trein gevolgd werd, de spoorbrug zouden naderen terzelfdertijd dat het Poolsebewakingsdetachement gebombardeerd werd. De overval mislukte echter en

200de aanval gegeven werd, met ijver gespionneerd is. Al in October 1938 was aan eenambtenaar van het Auswärtige Amt gebleken dat op de Volksduitsers

201oud en lelijk gebouw, in vlammen opgaan. Weer elders, bij Hohensalza, kon deSicherheitsdienst zorg dragen voor het verontreinigen van uit de eerste

202De Volksduitsers brachten op hun dak guren aan, verfden hun schoorstenen inbepaalde kleuren, zetten hun stromijten op een vreemde wijze neer, maai

203Hoofdstuk XDenemarken en NoorwegenTOEN Polen uitgeschakeld was, had Hitler de gewapende macht van Frankrijk enEngeland nog tegenover zich. Hij dors

15in Zwitserland dat de aandacht van de ganse Westerse wereld zich op deNazi-organisaties in den vreemde concentreerde.Op 4 Februari 1936 werd in Davo

204is juist, mits men in het oog houdt dat men de aanval op Denemarken evenmin alsdie op enig ander land los kan maken van de algemene aggressiviteit

205Van een zo klein mogelijk aantal militaire deskundigen gebruik makend, hield Hitlerde voorbereiding in eigen hand.Uiteraard was het voor die milita

206voornaamste object, de spoorbrug bij Padborg, was overigens niet ondermijnd; hierwas de Abwehr-operatie overbodig.1De Volksduitse minderheid die in

207capitulatiebericht omgeroepen werd en dat het hoogst onwaarschijnlijk is dat enigeVolksduitser van te voren in kennis gesteld is van een operatie d

208geïnterneerd.1Enkele uren later voeren de twee gewone Duitse veerboten, deMecklenburg en de Schwerin, als was er niets aan de hand, de haven van Gj

209Hij zei verdwaald te zijn, werd naar de tramhalte geleid, maar keerde toen de agentverdwenen was, naar de haven terug om de weg naar de citadel nau

210gen, samen met vier vertrouwde partijgenoten 's morgens om 4 uur met een vrachtautoaan de haven te zijn en kon één hunner niet onmiddellijk na

211wisten zij niet precies, maar toen om 4 uur 20 een schip aan de Lange Linie meerdeen gewapende Duitsers aan wal sprongen, werden, schreef een hunne

212Hansestadt Danzig naar Kopenhagen gevaren was (1 ofcier, 5 manschappen)1trachtte agenten van de Engelse en Franse spionnagedienst in hechtenis te

213militaire code inhielden die verbonden was met enig Duits aanvalsplan. In een na deoverval geschreven, vertrouwelijke brief beklaagde Schäfer zich

16350.000 bedroeg. Doch wie, die buiten Duitsland nog het voorrecht genoot van eennormaal bestaan, verbond aan dat alles de conclusie dat juist dat ei

214bij de Duitse marinedeskundigen geen eenstemmigheld. Raeder, Carls en Doenitz,bevelhebber der U-Boote, stonden er positief tegenover1, de marinesta

215voor Quislings mededelingen en wist een bespreking te arrangeren tussen de Nooren een van Goerings naaste medewerkers bij wie Quisling onvervaard o

216Op 10 December 1939, anderhalve week na het uitbreken van de Fins-Russischeoorlog, reisde hij naar Berlijn waar hij in Rosenbergs Schulungshaus zij

217dieper op de materie in te gaan. Hij was in zijn element wanneer een ingewikkeldcomplot gesmeed moest worden. Nog twee keer liet hij Quisling en Ha

218Met de serieuze uitwerking werd niet begonnen. De militairen achtten de actie teriskant.1Twee dagen na Quisling en Hagelin was Rosenbergs medewerke

219politieke werkzaamheden’ bestemd. ‘Namens Quisling’, schreef admiraal Raederlater, ‘drong Hagelin er herhaaldelijk op aan dat men Quisling op tijd

220Met de Baedeker - volgens een andere, plausibele versie kocht von FalkenhorstBaedekers van een aantal landen tegelijk om bij de verkoper geen verde

221Quisling een notitie, luidend: ‘Vriend van Duitsland, speelt geen rol, geldt als fantast.’1Von Falkenhorst koesterde de illusie dat hij het met de

222In het eerste deel maakten wij er melding van dat de Noorse regering in de loop vanMaandag 8 April 1940 gealarmeerd werd o.a. door een telegram uit

223meerd. De zware Duitse kruiser Hipper had getracht naar binnen te glippen door teseinen: ‘Heb bevel van de regering naar Drontheim te gaan. Geen vi

17In Duitse tekst met Franse vertaling stond dat alles te lezen in de Petit Parisien,daarna in een door het blad uitgegeven brochure, tenslotte in het

224Renthe-Fink in Kopenhagen door een speciale boodschapper ingelicht werd, zou ookhij door een ingewijde verwittigd worden van het aanvalsplan en van

225Pohlman later, ‘een jonge man de kamer binnen en stelt zich voor alsSA-Standartenführer van het bureau Rosenberg’ - Scheidt!Hij deelt mee, zojuist

de oorlog een artikel waarin hij meedeelde dat van September '39 af ‘een groot aantalpartij-L. de Jong, De Duitse Vijfde Colonne in de Tweede Wer

226genoten’ belast was met ‘nieuwe en dikwijls gevaarlijke opdrachten’. Na deAltmark-affaire trof hij ‘in alle stilte organisatorische voorzorgsmaatre

227Nazi de Duitsers behulpzaam is geweest, nl. Herman Harris Aall, die hun politiekeen andere inlichtingen verschafte; Aall wist echter van de invasie

228Evenmin is gebleken dat zich tijdens de gewapende strijd die op de landingen volgde,Duitse spionnen in Noors uniform bij de Noorse troepen bevonden

229door de Engelsen in Noorwegen druk, maar vrij ineffectief gespionneerd, o.m. doormarine-ofcieren die aan de consulaten toegevoegd waren.1Desniette

230Hoofdstuk XINederland, België, Luxemburg, FrankrijkHITLERS PLANNEN - Toen de Duitse legers op 10 Mei 1940 Nederland, België,Luxemburg en Frankrijk

231een zelfde beperking maakte hij vijf, zes maanden later toen hij er na de overwinningop Polen bij zijn tegenstribbelende generaals op aandrong, nog

232wilde: de parachutistendivisie moest het regeringscentrum Den Haag bezetten enterzelfder tijd zou een speciaal afgezant, waarvoor men het oog liet

18en nationaal-socialistischie acties in Noord- en Zuid-Amerika. Het eindigde met eenlijst van 590 ‘propagandisten, agenten, verklikkers en spionnen v

233kanaal in Zuid-Limburg en over de Maas van Mook tot Maastricht in handen ziente krijgen. Ter verovering van de bruggen van Nijmegen zouden Rijnaken

234De meeste van deze overvallen mislukten; die op de brug over de IJssel bij Arnhemo.a., doordat het Abwehr-detachement van 25 man uitgedost was in e

235toen hij zijn pistool trok, neergeschoten. Toen later in de ochtend de groep‘burger’-etsers en de groep ‘Nederlandse’ militairen-in-vrachtauto&apo

236legenheid kregen bij verrassing de residentie binnen te trekken. De aanval op hethart van het land had intussen voor hen het voordeel dat de Nederl

237gemaakt, is nimmer bewezen. In geen enkel geval staat het vast dat zij in het Westenvan het land hun troepen in Nederlands, Engels, Belgisch of Fra

238Tenslotte is ook voor de berichten dat Duitse vluchtelingen aan het Duitse offensiefsteun verleend hebben - berichten die er toe bijdroegen dat in

239gen, tijdens de strijd van het politiebureau Sandelingeplein in Rotterdam-Zuid naarhet militaire hoofdkwartier op de Noorder Maasoever doorgegeven

240schenen te wijzen: een bataljonsbevel waarin o.a. stond dat in het aanvalsgebied‘Duitse burgers’ met ‘speciale opdrachten’ ingezet waren aan wie op

241Welke militaire eenheid het overrompelingsplan moest uitvoeren, staat niet preciesvast. Zij heeft wellicht tot het eerste bataljon van het tweedeFa

242Bedoelde agenten moesten zich natuurlijk kenbaar kunnen maken aan alle in DenHaag opererende Duitse militairen. Daartoe dienden de doorlaatbewijzen

19(Das Braune Netz, p. 40-41)Zo zag men in 1935 de organisatie van de Duitse Vijfde ColonneL. de Jong, De Duitse Vijfde Colonne in de Tweede Wereldoor

243vijand samenwerkende Vijfde Colonnist op heterdraad betrapt. In het Hôtel del'Europe waren geen magnesiumbommen verborgen1en niets bewijst dat

244en, dat ‘tienduizenden Rijksduitsers zich plotseling als aanvalsformatie ontpopt’hadden en ‘met de furie van derwisjen’ hun gastheren hadden bescho

245ren. In Nederland voelde hij zich niet als gast doch als veroveraar. Spionnage doorRijksduitsers werd actief door hem aangemoedigd. Daarvan kunnen

246meldden - begin April '40 in Voorburg op straat gevonden werd. De inhoud van dezeenveloppe doet vermoeden dat het aantal personen dat Butting

247kolonel G.J. Sas, niet tegen Duitsland zou spionneren. Schulze Bernett heeftherhaaldelijk verklaard zich aan die afspraak gehouden te hebben; gezan

248Winkelman. Otzen en Wenninger, de luchtvaart-attaché, waren het die in Meldungen,waarvan de laatste op 9 Mei in Berlijn ontvangen werd, berichtten

249NEDERLANDSE NATIONAAL-SOCIALISTEN - Wat de Nederlandse nationaal-socialistenbetreft, maakten wij er reeds melding van dat honderd tot tweehonderd,

250pers. Butting vond hem slap en onzeker en noemde het gros van de leden van zijnbeweging ‘burgerlieden die hun bedaagde rust niet opofferen omdat he

251‘de zwarte bladzijde’ aan de grens, in de litteratuur slechts enkele voorbeeldenvermeld.1٭In de voorstellingen omtrent het grote Duitse offensief v

252laag nadacht, des te dieper zag men haar geworteld in Frankrijks historie in detwintigste eeuw - als het ware onvermijdelijk uitvloeisel van feilen

L. de Jong, De Duitse Vijfde Colonne in de Tweede Wereldoorlog

253zweefvliegen opgericht. Leden van deze organisatie waren het die na het uitbrekenvan de tweede wereldoorlog naar Duitsland deserteerden waar de Abw

254schillende van deze acties hadden succes; bij hun object gekomen, wierpen de mannenvan de Abwehr hun vermomming af, schoten de eventuele bewakers n

255hoofdzakelijk als gevolg van banden die al tijdens de Duitse bezetting van België inde eerste wereldoorlog aangeknoopt waren. De leider van het Vla

256het besef dat het uitgeputte leger zich na een veldtocht van twee-en-een-halve week,samengedrongen op een beperkt, met vluchtelingen volgepropt geb

257even scherp bewaakt kon worden. De taak dier agenten was, te verhinderen dat enkelevoor het Duitse militaire verkeer belangrijke objecten, bruggen

258ONBEVESTIGDE BERICHTEN - Voor de berichten, dat enkele duizenden Duitse agentenals toeristen of als leden van het personeel van een Duits circus Lu

259den brengen, eveneens door personen in burgerkleding dodelijk getroffen.1Door de Abwehr werd bovendien een gering aantal agenten per parachuteafgew

260was, de Elzas binnenrukten. Daar waren nog in die laatste phase personen die vanpro-Duitse sympathieën verdacht werden, gearresteerd en naar het ce

261richt dat bruggen niet vernietigd waren die, zoals later bleek, tijdig in de lucht warengesprongen.1Dat op enigszins aanzienlijke schaal door Vijfd

262Colonnisten uitgescholden werd door een krankzinnige die hij prompt in verzekerdebewaring liet stellen.1٭Wij hebben, zoals wij eerder met Polen, De

20Spanje van de Auslands-Organisation der NSDAP. Duizenden stukken waren het.Een kleine groep Duitse anarchisten ging aan het werk om het materiaal te

263Hoofdstuk XIIEngeland en AmerikaOPERATIE-‘SEELÖWE’ - Midden Juni 1940 was de West-Europese kust van Narviktot Bordeaux in Duitse handen. Een plan v

264Seelöwe tot de lente of de voorzomer van 1941 uit te stellen.1In Juli '41 - hij hadinmiddels de Sowjet-Unie aangevallen - achtte hij het ‘zeke

265die de Duitsers gegevens verstrekt hadden, veroordeeld. Men mag aannemen datandere spionnen op vrije voeten bleven. De Engelse veiligheidsdienst be

266waren hun inlichtingen onbetrouwbaar en stonden de meeste van hun verbindingenonder observatie.’1Een aantal agenten werd op verschillende wijzen En

267zou hebben, de Duitsers bij hun militaire operaties hulp te verlenen. Over de genoemdegroepen valt echter meer te zeggen.DE RIJKSDUITSERS- Wat de R

268debat in het Lagerhuis op 22 Augustus '40 erkende de Under-Secretary of State forthe Home Department opnieuw dat van de vluchtelingen ‘geen en

269HITLER EN DE VERENIGDE STATEN - Wij hebben gezien dat Hitler ten tijde van zijngrote overwinning in West-Europa over geen enkel concreet aanvalspla

270Toen het geval zich voordeed en Hitler na de Japanse overval op Pearl Harbor deVerenigde Staten de oorlog verklaarde, waren Duitslands krachten ree

271Toen Amerika in de oorlog gekomen was, eiste Hitler hervatting van de sabotage.Canaris ontving in Januari 1942 opdracht, de Amerikaanse aluminiumpr

272dat de Abwehr de marine-spionnage voortgezet heeft; bijzonderheden ontbreken.Wat de Amerikaanse luchtmacht aangaat, weten wij dat het hoofd van de

21en vrachtauto's dat zij bezaten. Een andere van de 37 vragen luidde: ‘Bezit u eenschrijfmachine? Beheerst u de stenograe?’‘Deze vragen zien er

273de zo goed als niets.’1In Mexico waren twee van die agenten werkzaam; de een diezich als koopman voordeed, werkte tegelijk voor de Japanners, van d

274droeg.1Het werd tijdens de oorlog van Amerikaanse zijde op 264.000 gesteld.2Deonzekerheid ten aanzien van het aantal Amerikaanse staatsburgers van

275de Verenigde Staten op een enkele uitzondering na onderscheiden hebben doorperfecte loyaliteit1en dat de samenwerking tussen het Derde Rijk en de A

276voor de Duitsers de Geallieerde landingen in Normandië (6 Juni 1944). ‘Wij warenvolledig blind’, bekende generaal Blumentritt, ‘we wisten niet wat

277van de tweede wereldoorlog vooraf gingen, in landen als Argentinië, Brazilië enChili grote delen van de publieke opinie beducht raakten voor de act

278dergelijke pogingen gestimuleerd zou hebben; daaraan is hij echter niet toegekomen.Zo moet men dan ook, wat Uruguay aangaat, opmerken dat er geen a

279tion der NSDAP. Van belang lijkt voorts dat men bij alle huiszoekingen in de buurtvan Montevideo, voorzover gerapporteerd, slechts drie Duitse zwee

280verzameld, bijvoorbeeld ‘door het auisteren van radio-uitzendingen uitoorlogvoerende landen, analyse van de Amerikaanse pers (kranten en geïllustr

281In tegenstelling met hetgeen Duitslands tegenstanders vóór en tijdens de oorlogaannamen, is ook in Midden- en Zuid-Amerika de invloed van het natio

282duitsers’ aangesloten waren, telde in 1935 15.000 leden.1Het totaal aantal‘Volksduitsers’ werd in de regel op 600.000 geschat.In Chili woonden tijd

22nieuwe werk raakten, zou hij aan zijn zittingen deelnemen. Aldus was door de Führerund Reichskanzler bepaald bij decreet van 30 Januari 1937.Wat bet

283Hoofdstuk XIIIZuid-Slavië, Griekenland, De Sowjet-UnieDAT het koninkrijk Zuid-Slavië in April 1941, toen de Duitse aaaval losbarstte, eenweinig-hom

284Agitatie in die richting werd belangrijk vergemakkelijkt toen Duitsland in Maart1938 Oostenrijk bezette. De Volksduitsers in Slowenië konden in de

285die buitenlandse vrijwilligers; men moest voor hen maar allerlei speciale regelingentreffen, en de Wehrmacht had soldaten genoeg. Niet aldus de SS!

286Het einde van Maart bracht de crisis.Op de 25ste van die maand lieten Prins-regent Paul en zijn kabinet in Wenen hetverdrag ondertekenen waarbij Zu

287inziens geen zin. Dat was ook de opinie van de Kroatische boerenleider dr Matsjek.Met hem had op de 28ste een Rijksduitser, zekere Dorfer, een ges

288ten verschuilen ‘daar zij anders aangevallen of doodgeschoten konden worden.’ DeVolksdeutsche Mittelstelle belastte zich er mee, deze ‘Führer-instr

289gebombardeerde stad bereikten, trad hij als Ortskommandant op en wist de overgavete bewerkstelligen.1Vele Rijksduitsers hadden Zuid-Slavië verlaten

290in Engeland moeilijk geïmproviseerd konden worden; zekerheid dat de Luftwaffe erin zou slagen de Royal Air Force te bedwingen, bezat hij niet. Zijn

291Die onderschatting hing samen met het feit dat het ook Duitsland moeilijk gevallenwas, door spionnage of anderszins voldoende gegevens betreffende

292richt. Er werd in 1941 met 200 Russische divisies rekening gehouden; zes weken nahet begin van de strijd had men er al 360 ontmoet.1Ook de Russisch

VIdat Hitler, duizelend van succes, op het toppunt van zijn macht stond, moge ik debeschrijving van de Vijfde Colonne aanhalen die uit de pen van een

23als de Anglo-German Society of het Comité France-Allemagne, dat in Parijs dooreen charmant Duits causeur, zekere Abetz, gepousseerd werd. Zij zochte

293werkers van groot belang, te weten wat zich achter de Russische frontzône afspeelde.Derhalve werden, georganiseerd door de eerste (spionnage-)afdel

294met guren als Andrej Melnyk en Stepan Bandera samengewerkt - ‘een lijdensweg’,merkte generaal Lahousen na de oorlog op. De verzuchting is begrijpe

295DE VOLKSDUITSERS - Zoals wij in het eerste deel weergaven, werden al in de jaren1935-1938 uit de Westelijke delen van de Sowjet-Unie grote aantalle

296Roemeense legers ‘overal’ uit Russische vlaggen hakenkruisvlaggen gemaakt haddendie van hun woningen wapperden.1Onder het nieuwe bewind beviel het

297Hoofdstuk XIVDe militaire Vijfde ColonneTOEN wij aan het einde van het eerste deel ons beeld van de voorstellingen omtrentde Duitse Vijfde Colonne

298en nationaal-socialisten. Op grote schaal beschoten deze lieden, naar men meende,de troepen van het aangevallen land; zij spionneerden en saboteerd

299naal-socialistische organisaties. In Bazel was in 1938 één op de twaalf Rijksduitserslid van enige Duitse organisatie die haar centrum in Duitsland

300deze politieke emigranten een bron van ergernis voor vele Duitsers die met hen temaken hadden; hun gemeenschappelijke aanhang in Duitsland bleef be

301Himmler naar Duitsland gesmokkeld werden om daar toe te treden tot de Waffen-SS.1In het Nabije Oosten bestonden de Duitse intriges hoofdzakelijk ui

302premier Smuts die hij persoonlijk wilde ‘neerleggen’. De met explosieve ladingengevulde thermosessen, vulpennen en tandenborstels die hij bij zich

24Schuschnigg een bezoek gebracht had aan Berchtesgaden waar hij met Hitler eenlangdurig onderhoud had gehad. Het op de 13e van die maand gepubliceerd

303internationaal bij grote volksmassa's in het oorspronkelijk beeld van de militaireDuitse Vijfde Colonne aanwezig waren.Men heeft deze Vijfde C

304Mittelstelle en de Sicherheitsdienst; deze vier instellingen zijn typisch geweest voorhet nationaal-socialistische Duitsland; ministeries van buite

305minderheden de Duitse aggressie actief gesteund hebben; gebleken is niet, metuitzondering van Polen en Zuid-Slavië, dat deze acties van aanzienlijk

306bevorderd. Vóór de Duitse aggressies hebben zich, naar gebleken is, in bepaaldegevallen Rijksduitsers, Volksduitsers en ‘fascisten’ geleend tot spi

307werden over-en-weer ondernomen. Dat de onderscheiding tussen interne en externeVijfde Colonne door de overvallen volkeren niet gemaakt werd en dat

308vaart-attaché, de assistent-handels-attaché), Nederland (de militaire attaché, deplaatsvervangende militaire attaché, de marine-attaché, de luchtva

309L. de Jong, De Duitse Vijfde Colonne in de Tweede Wereldoorlog

310In hoeverre voor deze activiteiten aanwijzingen gevonden zijn, is weergegeven inhet Globaal overzicht van de interne militaire Vijfde Colonne, opge

311de militaire Vijfde Colonne vormden als hulpmiddel bij de militaire aggressie.Om tweeërlei reden zou het onjuist zijn, bij het nader onderzoek de p

312Vijfde Colonnisten zijn in het ruim van schepen naar binnen. gesmokkeld.NoorwegenVijfde Colonnisten hebben reeds jaren voor de oorlog op zeer grote

25daad als bondskanselier was geweest, het Duitse leger telegrasch te ontbieden enOostenrijk, aan handen en voeten gebonden, glimlachend uit te lever

BraziliëVijfde Colonnisten (nonnen) staan met de vijand in radiocontact.L. de Jong, De Duitse Vijfde Colonne in de Tweede Wereldoorlog

313Sowjet-UnieVijfde Colonnisten geven de vijand lichtsignalen.Vijfde Colonnisten zijn op grote schaal als vrouwen vermomd.Van al deze voorstellingen

315Derde deelAchtergrond en perspectiefL. de Jong, De Duitse Vijfde Colonne in de Tweede Wereldoorlog

317Hoofdstuk XVDe imaginaire Vijfde ColonneAAN het eind van het tweede deel werd de lezer geconfronteerd met een aantal totdusver onbevestigde voorste

318Het merkwaardige feit doet zich echter voor dat men in gans andere historischesituaties waarin van geen nationaal-socialistische Duitse Vijfde Colo

319Toen men in 1938 in Tsjechoslowakije een oorlog met Duitsland voor waarschijnlijkhield, deed in Praag het verhaal de ronde, dat de Duitsers ter pla

320voor aangenomen dat de zware Duitse kanonnen waarmee de beschieting had plaatsgevonden, opgesteld waren op betonnen funderingen die in de omgeving

321- ook gewone Engelsen, ‘alleen maar omdat zij ‘er vreemd uitzagen’, omdat mengehoord had ‘dat zij uisterden’, omdat zij ‘stemmen hadden als Duitse

322seerden verraad pleegden, was zo sterk dat zij in 1915 van het Russische Westelijkefront teruggetrokken en naar de Kaukasus gezonden werden om in h

323signalen aan de vijand gegeven waren.1De Figaro berichtte dat men een zendingFranse uniformen, geadresseerd aan de koning van Pruisen en bestemd om

26forticaties opgetrokken hadden; Henlein zocht ettelijke malen Hitler op; Henleinstelde bij schier-eindeloze onderhandelingen met de Tsjechen voortd

324in beslag nam, konden voor de aanwezigheid dier goederen een plausibele redenopgeven; bij onderzoek bleken voorts de onderzochte geruchten betreffe

325zich vermomd hebben als geestelijken of vrouwen. Beide groepen agenten spionneren;zij pogen bovendien op tal van manieren onze verdediging te desor

326Men zou het zich aldus kunnen voorstellen:Het uitbreken van de oorlog doet in de geest van de meeste mensen een gevoelvan grote angst ontstaan. Nie

327in eigen midden’ zijn, een bedding te openen, waardoor de innerlijke spanning kanafvloeien, is in zulk een situatie in heel veel mensen aanwezig; s

328dan door zich in burgerkleding te steken of het uniform van de aangevallenstrijdkrachten aan te trekken. Alle beschuldigingen die een dergelijke in

329tal gevangenen per tram onder het geleide van drie soldaten en een luitenant naar hetstation gebracht werd, zag de luitenant‘een man met zijn zwang

330spelen een rol: het zijn vaak de politie-agenten die de gearresteerde Vijfde Colonnistenmet grote moeite, ja met persoonlijk risico tegen een opgew

331Wij willen nog even terugkeren naar het ogenblik waarop de ‘vijand in eigen midden’voor het eerst ‘genoemd’ wordt.Het redelijk denken speelt bij he

332men op elkaar, hetgeen in de aanvang van een oorlog ook te velde menigmaalvoorkomt. Elk schot dat men verneemt, is dan een nieuw bewijs dat de Vijf

333In Den Haag gaf tijdens diezelfde gevechtsdagen een der secretarissen-generaalhonderd privé-sigaretten, van zijn monogram voorzien, aan de militair

27enigde Staten’1. Daar was opnieuw in een draaikolk van emoties de angst zichtbaargeworden die op de bodem van de ziel lag.De Overeenkomst van Münche

334een jong Duits kampeerder uit Antwerpen door Franse ofcieren ondervraagd. DeDuitser had het ongeluk, een slaapzak bij zich te hebben:‘Nu had men e

335Deze imaginaire Vijfde Colonne is een phaenomeen van alle tijden.Hoe het tijdens de tweede wereldoorlog in het bewustzijn van het aangevallenvolk i

336nale spanning, kan men overeenkomstige mechanismen zien. Men denke aan deheksenprocessen en de Jodenpogroms. Het zijn vormen van primitief beleven

337economisch, sociaal, cultureel gebied, en hun verwerking in de menselijke geest inde vorm van geruchten, verhalen, berichten, artikelen, boeken - e

338In de eerste wereldoorlog gingen de berichten omtrent de imaginaire Vijfde Colonnevrij spoedig verloren in het overstelpende nieuws van een bloedig

339stek nauwe verstrengeling van reële en gevoelselementen - elementen die uit deoorlog zelf, doch voor een aanzienlijk deel ook uit de aan de oorlog

340Hoofdstuk XVIHistorisch tussenspelDE angst voor de Duitse Vijfde Colonne werd tijdens de periode dernationaal-socialistische heerschappij in hoge m

341keur, voor hongersnood, overbevolking en oorlogsgeweld verlieten zij eeuw na eeuwin drommen het mozaïek van elkaar bevechtende staten en staatjes d

342Rupert von Schumacher: Volk vor den Grenzen (Berlijn, 1937), p. 43De verspreiding der Duitsers in de loop der eeuwenIn de negentiende eeuw trokken

343zich in gemeenschappen vestigden die over het algemeen op hetzelfde economischeen culturele niveau stonden - een milieu waarin zij als ‘Duitsers’ d

28gelegd tussen het aan de macht komen van Hitler en het uitbreken van de tweedewereldoorlog.In die laatste anderhalf jaar was, hier zwakker, daar ste

344kolonies in het oerwoud van Zuid-Brazilië of op de pampas van Noord-Argentiniëhadden dan ook in de regel hun eigen Duitse scholen. Die Duitse voors

345De Duitsers waren en bleven doordrongen van hun superioriteit. Zij trachtten die optal van wijzen te accentueren. Het is een merkwaardig feit dat d

346ettist schreef, ‘eerst voor kort in het land waren gedrongen, heimelijk als een vos,maar zich gereed maakten om als een leeuw te heersen, wanneer

347moderne van Poolse arbeider door Duitse ondernemer. In het industriegebiedOpper-Silezië viel dat proces het duidelijkst waar te nemen. De Polen wer

348ten eigen kranten, eigen scholen, eigen bibliotheken op. Er vormde zich eenbourgeoisie. Zij werden ‘volk’. De Slowenen die in 1870 voor het ganse o

349Schoenerer, voerde er de Heil!-roep in. Het hakenkruis werd in 1889 door de Weenseturners midden in hun vaandel geplaatst. Er waren in het Sudeteng

350‘Wat dan komt’, zei hij in November '41 in vertrouwde kring, ‘is de andere wereldwaarin wij de Russen zullen laten leven zoals zij dat wensen.

351stemming peilen: er werd niet voor gevoeld, vooral niet in de Verenigde Staten. Eentijdschrift werd opgericht, Germania, Archiv zur Kenntnis des de

352land te krijgen meer van Duitse grootgrondbezitters dan van Polen gekocht en erwaren uit het betrokken gebied tweemaal meer Duitsers naar andere de

353Het was een bevreemdend novum. Overigens waren Bismarcks opvolgers het metde IJzeren Kanselier eens, dat Duitsland voor de Volksduitsers die burger

29zameld over de samenstelling van hun kapitaal en personeel; deze ‘handelsspionnage’had zich, aldus minister Sandler, ook in Nederland, België en Zwi

354ving de Verein für das Deutschtum im Ausland voor het eerst een belangrijke giftvan de Keizer; veldmaarschalk von Hindenburg aanvaardde het erevoor

355gen, Mexico tot een inval in Texas en Californië te verleiden, veel kwaad bloed gezethadden, werd de in 1901 opgerichte Deutsch-Amerikanische Natio

356Hans Krebs: Kampf in Böhmen (Berlijn, 1938), p. 108Gevolgen van de vrede van Versaillesheid woonde, werd na een plebisciet in tweeën geknipt: Duits

357wanhoopte aan de duurzaamheid van een zelfstandig bestaan. De VoorlopigeNationale Vergadering besloot zich bij Duitsland aan te sluiten: de overwin

358Vier hoofdzakelijk of uitsluitend ‘Duitse’ grensgebieden waren er die Duitsland bijde Vrede van Versailles had moeten afstaan: het Saargebied, Eupe

359rechte positie als kolonisten met blanke immigranten uit het mandaatsland Zuid-Afrikamoesten delen bij wie zij in veel opzichten ten achter gesteld

360Het eerste was het geval in het latere Estland en Letland, het tweede in Rusland,Hongarije, Roemenië en Zuid-Slavië.Overal kregen deze Duitsers het

361land. In de Oekraïne, aan de Oostzee en in het Wolgagebied raakte de gezeten Duitseboerenstand in het nauw. Hij moest over het algemeen van het bol

362In de Verenigde Staten liep het aantal Duitsers die nog Duits spraken, snel terug. Inverreweg de meeste Duitse verenigingen werd Engels de voertaal

363In verschillende grensstreken werd heftig gevochten, in Opper-Silezië met de Polen,in Zuid-Oostenrijk met de Slowenen. Duizenden Duitse vrijwillige

30de Duitsers in Zuidwest-Afrika kennelijk zo weinig, dat een gewapende politietroepnaar het mandaatsgebied gezonden werd.In Palestina tenslotte, waar

364Duitsland, 35 millioen er buiten. Geleerden kronkelden zich in duizend bochten omte betogen dat Duits-sprekende Zwitsers, Elzassers en Luxemburgers

365in de Weimar-republiek, onder het schuim dat daar rondvloog en de snelle kolkendie er zich vormden, werd van jaar tot jaar de onderstroming sterker

366Arbeiterpartei in Oostenrijk.1Niet Hitler, maar dr Walther Riehl, leider van dezeOostenrijkse DNSAP, was voorzitter van het internationaal contactb

367tische jeugdgroep geleid had, naar Duitsland gestuurd om er, zei hij, ‘mensen tezoeken die nog in de Duitse toekomst geloven.’1Als enthousiast volg

368Rijksduitsers had voor Hitler geen belangstelling. Er waren in de NSDAP echterguren die beseften dat hun partijgenoten in het buitenland belangrij

369Hoofdstuk XVIIDe politieke Vijfde Colonne‘HET besluit er op los te slaan, was altijd in mij.’Zo sprak, gelijk wij zagen, Hitler in November 1939.Bi

370technici in staat te stellen, de ontwikkeling der oorlogstechniek bij te houden, dochzij hadden hun nieuwe inzichten en ervaringen nog niet op grot

371aegde, in zijn concrete plannen wijdde hij niemand of haast niemand in. ‘Ik hebdrie manieren om geheimen te bewaren’, zei hij eens tegen admiraal

372een nietsnut, Himmler een sadist, Ribbentrop een papegaai, Hess een sukkel, Bormanneen ‘grossenwahnsinniger Posemuckel’1. Van zakelijke, laat staan

373Hoe Hitlers politiek een mengsel was van strak volgehouden aggressiviteit envoortdurend schipperen en laveren en het staatsbestel van het Derde Rij

31werkten ze met geheíme zendertjes, sommige zo klein ‘dat men ze gemakkelijk inzijn vest- of jaszak kon stoppen’1. Een tweede Frans auteur, mededelen

374men tot nationaal-socialistische eenheid samensmeden, tot groep die door haar actieen agitatie Duitslands expansie diende. Men kon de ‘objectstaat’

375Duitsland geëmigreerd waren - zulks teneinde ‘die Volksgemeinschaft blutwärmerzu gestalten’1. Het Ibero-Amerikanische Institut (Berlijn) cultiveerd

376Dit tafereel stelle men zich, desnoods ietwat zakelijker en minder emotioneel,duizendvoudig herhaald voor en men zal begrijpen hoe krachtig depropa

377abteilung een medewerker vroeg voor de afdeling Afrika. Dat trok hem aan! Konmen de in den vreemde wonende Rijksduitsers maar de nationale eendrach

378clubs gezeten hadden, weigerden plaats te maken voor de fanatici van de AO, vaakmaatschappelijke mislukkelingen, die zich opeens naar voren drongen

379handelsamt, die met behulp van landelijke functionarissen gegevens verzamelde overbuitenlandse vertegenwoordigers van Duitse rma's. Waren zij

380land door de werkzaamheden der AO bedreigd heeft gevoeld. In vrijwel alleRijksduitse kolonies in den vreemde had zich na enkele jaren de gelijkscha

38150.000 leden en een centraal bureau, druk als een bijenkorf. Het AussenpolitischeAmt, dat door Alfred Rosenberg geleid werd, was een betrekkelijk k

382middel van de Deutsche Stiftung en z.g. rma's als de Vereinigte FinanzkontoreG.m.b.H., later in ‘Exzelsior A.G.’ herdoopt, in het geheim subs

383afkomstig van de twee millioen leden van de VDA. Deze vereniging werd krachtensbesluit van Rudolf Hess na Steinachers heengaan in het geheim door d

32lioen Duitse families die in den vreemde woonden, genoteerd waren; in het‘Wereld-Migratieboek’ werden de bewegingen van alle leden dier families ‘zo

384van strikt geheime opdrachten, meest van provocatorische aard, gebruikt werden.Wij kwamen daarvan in Polen voorbeelden tegen. In Tsjechoslowakije z

385weten dat, bij alle Duitse offensieven, door Heydrichs ambtenaren opgestelde lijstenmeegingen van personen die men terstond in verzekerde bewaring

386porten las hij zelden. De gedachte, zijn ambassadeurs en gezanten om hun opinie tevragen, kwam niet bij hem op. Zolang Duitsland zwak was maakte hi

387Al het bovenstaande neemt niet weg dat de Duitse buitenlandse dienst er zich in hetalgemeen toe geleend heeft, een der kanalen te zijn waardoor Hit

388zouden ondersteunen. Zij behoefden niet ingezet te worden. Lahousen hield hen vasten vormde uit hen de Kampf- und Sabotage-Trupps die in Polen als

389worven had door de inzet van, laat ons zeggen ‘ouderwetse’ spionnen.Deze opvatting behoeft correctie.Sinds het begin van de eerste wereldoorlog is

390normaal in wetenschappelijke of vakperiodieken gepubliceerd waren. Spionnagemag men dat niet noemen. De directie vande I.G. Farben werd op dit punt

391Organisation, diplomaten van het Auswärtige Amt, agenten van AussenpolitischesAmt, Geheime Staatspolizei, Sicherheitsdienst en Abwehr laat zich, du

392waarvan een merkbare ontwrichtende werking kan uitgaan, dan moet zij,vergeleken met de rest van de bevolking van de staat waar zij woont, een inke

393Het procentuele cijfer tussen haakjes geeft aan welk percentage de Volksduitse groep vormde op detotale bevolking van het staatkundig verband waarb

VIIstaten in de rug aan te vallen en zijn die groepen door personen versterkt die invermomming uit Duitsland arriveerden om allen tezamen sabotage te

33De overtuiging groeide dat de ‘Oude Wereld’ hopeloos was. Europa was,zoals een doorsnee- Amerikaan het uitdrukte, ‘één grote rotzooi’. ‘Als zedaar i

394Met deze negen ‘bevorderende factoren’ is echter niet alles gezegd. Er zijn ook‘tegenwerkende’ geweest. Wij noemen:Volstrekte geïsoleerdheid. Waar

395Hoe zag Hitler nu de politieke taak die al deze Volksduitse groepen konden vervullen?Van alle groepen was er één die hij niet kon bereiken: de groe

396German-American Congress in Cleveland (Ohio) de macht te veroveren - een aanvaldie beslissend afgeslagen werd. Uit de Friends of the new Germany on

397gronde; dat had hij bij hun delegaties in Neurenberg al kunnen waarnemen: ze waren‘rassisch minderwertig’; werden als in Hongarije de beste Volksdu

398Weidenhammer. De Landesleitung van de illegale Oostenrijkse NSDAP die zich inMünchen bevond, was van alle plannen op de hoogte. Von Wächter was ein

399tweede, maar dan beter voorbereide Putsch. Daar was ook de Nationale Opposition- een groep lieden van wie de Weense advocaat dr Arthur Seyss-Inquar

400omgezet worden. Hij wees op het geval van het geïnspireerde werk vanGauleiter Bürckel in het Saargebied die eerst alles wat enigszins bruikbaarwas,

401aan het plebisciet zou deelnemen; nadere instructies waren op komst. Daags daarna,Donderdag, besloot de partijleiding in de middag, Vrijdag de halv

402slaap te storen. Diens geïrrteerde antwoord luidde ‘dat de voorbereidingen voor deintocht niet meer tegen te houden waren’.1Op Zaterdag 12 Maart tr

403ook veel weerstand opgewekt. In elk geval kreeg zij de kans niet, de vleugels brederuit te slaan. Verontrust door Hitlers optreden - zij kenden de

34dozijn andere plaatsen met inbegrip van New York werden leden van de Bundgemolesteerd; het kwam daarbij menigmaal tot hevige straatgevechten. Toen d

404hart echter vermoedde ieder het al: Konrad Henlein was toch des Führers stadhouder.’1Of Henlein het aanvankelijk zelf ook zo zag, is niet zeker. In

405steun’ in te roepen.1Alweer: het is mogelijk, maar de gepubliceerde bewijzen zijnniet overtuigend.2Henlein moet er zich toen in elk geval ten volle

406nooit tevredengesteld kunnen worden’, was zijn conclusie. ‘De Führer keurde dezeopvatting goed.’1Daarmee had Henlein zijn politiek bepaald. Practis

407weken later werd in München het doodvonnis over de Tsjechoslowaakse republiekuitgesproken.Begin October trokken de Duitse troepen in triomf de sted

408hief de Litause regering vier maanden later de staat van beleg op waarin het gebiedsinds 1926 verkeerd had. Een politieke uitbarsting volgde: ‘binn

409BesluitDE angst voor een universele Duitse Vijfde Colonne heeft zich, zoals wij in deInleiding bij het eerste deel aanduidden, eerst na en door de

410sie. Van het wapen der interne militaire Vijfde Colonne heeft hij minder gebruikgemaakt dan men buiten Duitsland aannam; hij kon niet anders: de ge

411Erkend moet worden dat de angst voor de Duitse Vijfde Colonne er ook toe geleidheeft dat men in enkele landen - wij denken in de eerste plaats aan

412groepen trachtte te lokken, hebben oude, bezadigde leiders hun stem verheven. Ookin de Volksduitse gemeenschappen in Zuid-Amerika heeft het niet aa

413Met die heerser en met dat systeem raakten Rijks- en Volksduitsers steeds meervereenzelvigd. Bij de in den vreemde wonende Rijksduitsers nam, zolan

35stein van New York, was de drijvende kracht. In Washington, New York, Chicago,Los Angeles en nog een tweetal plaatsen verhoorde de McCormack-commiss

414desleiter van de illegale Oostenrijkse NSDAP, Theo Habicht en Hauptmann Leopold,sneuvelden, evenals de leiders van de Duitse volksgroepen in de Dob

415AanhangselL. de Jong, De Duitse Vijfde Colonne in de Tweede Wereldoorlog

417Lijst van afkortingenAssmann: Seekriegsleitung - Admiraal Assmann: ‘Die Seekriegsleitung und dieVorgeschichte des Feldzuges gegen Russland’ [Aug. 1

Historisch overzicht PTT-1940 - Historisch overzicht betreffende afwijkingenvan normale regelingen, extra getroffen maatregelen, feiten, gebeurtenisse

418Hubatsch: Besetzung - Prof. dr Walther Hubatsch: Die deutsche Besetzung vonDänemark und Norwegen, 1940 (Göttingen, 1952)HWB - Handwörterbuch des Gr

419VerantwoordingVertalingen uit het Deens en Noors werden ten behoeve van deze studie vervaardigddoor de heer Ernst ValkhofF, Amsterdam, uit het Spaa

D. Barlone: A French Ofcer's diary (23 August 1939 to 1 October 1940) (1943)Jonathan CAPE, Ltd., LondenArthur Koestler: Scum of the earth (1941)

420Gerald DUCKWORTH & Co., Ltd., LondenClaire Hollingworth: The three weeks' war in Poland (1940)EUROPA-Verlag, A.G., ZürichHermann Rauschnin

421IndexL. de Jong, De Duitse Vijfde Colonne in de Tweede Wereldoorlog

423Cursief gedrukte cijfers verwijzen naar voetnotenAachener Nachrichten, 247Aall, Herman Harris, 227Abetz, Otto, 23, 181Abshagen, K.H., 198, 231, 266

36vertellen dat de Bund-leider van een van de Long-Island afdelingen zijn manschappenonderwezen had aan de hand van Duitse kaderlectuur, daaraan toevo

Luxemburg, 257-8; Mexico, 270 vlg.; Nederland, 231, 233-4, 240, 246 vlg.;249; Noorwegen, 214, 221, 226; Polen, 194, 196-7, 197-8; Roemenië, 300;Sowjet

424Antwerpen, 115, 116, 253, 334, 342Anzio, 275Arabische nationalisten, 301Arandora Star, 140Archives et bibliothèque de la ville de Strasbourg, 419Ar

Aussenpolitisches Schulungshaus, 381Auswärtiges Amt, 21, 195, 200, 224, 247, 272, 273, 276, 285, 287, 300, 301,303, 308, 310, 379, 380, 388, 391, 396,

425Bereza-Kartuska, 66Bergen, 81, 86, 222, 227, 228; Duitse operaties, 223Berger Gottlob, 285, 287, 299, 301Bericht-Bazel, 299, 300Bericht-Zwitserland

Boulter, V.M., 6, 22, 32, 33, 183, 398Boven, A. van, 104Bräuer, Dr. Kurt, 79, 223 vlg.Brand, Walter, 404Brauchitsch, Walter von, 193, 221, 230, 290, 2

Cairo, 29, 141Californië, 318, 323, 355Callao, 37Calmeyer, Kol, M.R.H., 235, 250L. de Jong, De Duitse Vijfde Colonne in de Tweede Wereldoorlog

426Cambridge University Press, 419Canada, 140, 272, 342, 361, 394; nerveusiteit 1938, 31; idem Mei 1940, 146Canaris, Adm. Wilhelm, 198, 226, 231, 232,

Cooper, Duff, 135Corap, Generaal, 123, 260, 330Corridor, Zie: Poolse CorridorCossack, 218Costa Rica, 37, 161; maatregelen 1940-41, 158Cossel, H. von,

Deutsche Nationalsozialistische Arbeiter-Partei (Tsjechoslowakije), 8, 349,365-6, 402-3L. de Jong, De Duitse Vijfde Colonne in de Tweede Wereldoorlog

427Deutsche Post am dem Osten, 174, 296Deutsche Presseklischeedienst, 7, 398Deutsche Schule (Barcelona), 20Deutsche Schule (Rotterdam), 97Deutsche Sti

37kinloze Heinrich Himmler’1. De dienst had ‘ruime geldmiddelen’ en had aan deWestkust van Zuid-Amerika van Panama tot Chili de geheime ‘DeutscheAusla

Duckworth and Co., Gerald, 420Duits Oost-Afrika, 342Duits Zuidwest-Afrika, 342, 365Duitse dienstboden, spionnage door, 13, 181, 245, 265, 319Duitse ko

428Diplomatieke, 307-8Militaire, algemeen, ondergeschikt hulpmiddel, 305; interne en externe, 306,overzicht van externe, 307; overzicht van interne, 3

Estland, 344, 345, 347, 354, 360, 394, 395, 408; vroege invloednationaal-socialisme, 366. Zie ook: Rijksduitsers, VolksduitsersEttrick, 140Evlogi, Aar

429Frank, Ernst, 403, 404, 406Frank, Dr Hans, 395Frank, K.H., 404, 414Frankfurter, David, 15Frankrijk, 10, 30-1, 269, 303, 307, 310, 312, 319, 330, 33

Germania, Archiv zur Kenntnis des deutschen Elements in allen Ländern derErde, 351Gestapo, Zie: Geheime StaatspolizeiGibraltar, 290, 341Gissibl, Fritz

Habicht, Theo, 398, 414Hafendienst, Zie: Auslands-Organisation der NSDAPHaffner, Sebastian, 140Hagelin, Albert Viljam, 214, 226, 414Hague, Frank, 145H

430Halder, Generaal Franz, 193, 198, 203, 217, 221, 231, 233, 235, 236, 248, 259,269, 286, 288, 290, 291-3, 300, 370 373, 387, 389Hale, Robert, 420Hal

Hipper, 223Hirschfeld, Dr H.M., 333Historisch overzicht PTT, 97, 238Hitler, Adolf, 18, 50, 63, 84, 107, 110, 123, 131, 168, 176, 204, 205, 225, 233,24

431Hitler over Latin America, 37, 41Hitler's table talk, 350Hitlers Tischgespräche, 350, 385, 397Hochverratsprozess, Der, gegen Dr Guido Schmidt,

Italië, 357, 368Jacob, Dr Berthold, 14Jahrbuch der Auslands-Organisation der NSDAP, 162-3, 194, 226, 289Jan Wellem, 220, 222, 227Janko, Dr Sepp, 285Ja

38In 1938, jaar van Anschluss en Sudetencrisis, namen de Verenigde Statenverderstrekkende maatregelen. Het toeval wilde (maar in diepere zin was het g

Keppler, Staatssekretär Wilhelm, 388Kerres, Joseph, 252-3Kersten, Felix, 214Kesselring, Albert, 275Kiewitz, Werner, 232, 239-40Killinger, Manfred von,

432Kirk, George, 301Kirow, Serge, 170Kjeller, 80Klausner, Majoor Hubert, 399-400Kleffens, Mr Eclco N. van, 93, 98, 122, 182Kloss, Heinz, 274Knirsch, H

Lammers, Dr Hans, 287, 398Lamprecht, Dr Karl, 353Landgraf, Hugo, 196, 199Landoorlagsreglement, Haags, 306Lang, Serge, 372Langdon Davies, John, 4, 319L

Lorenz, Werner, 295, 301, 382, 405, 414Los Angeles, 35, 273Lossberg, B. von 220, 231Lublin, 61Luchtverkenning, 389Luck, 63Lück, Kurt, 48, 55, 196, 347

433Lutens, R., 254Luther, Dr Hans, 34Luxemburg, 307, 310, 312, 368, 412; maatregelen tegen Nazi's 1933-34, 11;Duitse invasie, 118-9; reële Vijfde

Melnyk, Andrej, 198, 294Memelgebied, 8, 356, 358, 364, 373, 377, 395, 396, 408; nationaal-socialistischeactie 1933-34, 13 vlg.; vroege invloed nationa

Mussert, Luit. Kol. J.A., 103, 250Mussolini, Benito, 23, 163, 254, 286, 359Musterschmidt Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft A.G., 420Nabije Oosten,

434Nasjonal Samling, 81, 214; en de Duitse invasie, 226-7Nation, 143Nationaal-Socialistische Beweging (der Nederlanden) (NSB), 305, 328;vereenzelvigin

New York Times, VI, 43, 125, 139, 143, 144, 145, 152, 154, 155-7, 278-9, 333,419New York World Telegram, 145New Yorker, 125Newark, 33News Chronicle, 3

435Oost-Opper-Silezië, 65, 200, 307, 358, 364, 373, 412; spanning 1933, 47; actietegen Duitse Nazi's 1936, 49; Duitse operaties, 56, 197-8Oostenr

39ik het zag’, schreef hij na de oorlog, ‘was het gevaar voor het Westelijk halfrondreëel en dreigend. Het beperkte zich niet tot de mogelijkheid van

Pennsylvania, 145Pernerstorfer, A., 348Peru, 37, 39Perzië, 301Pétain, Philippe, 122, 130, 251Peter de Tweede, Koning, (van Zuid-Slavië), 166, 286Peter

436brock, 221; stelt Duitse militairen voor een verrassing, 224-5Quito, 158Radek, Karl, 170Radio, betekenis van de, 375Raeder, Erich, 193, 213, 214, 2

Roemenië, 8, 10, 53, 295, 304, 342, 360, 394-5, 408; veiligheidsmaatregelenApril 1940, 88; zomer 1940, 141; onderzoek naar Vijfde Colonne, 300-1. Zieo

437land, 162-3, 289; Luxemburg, 257; Nederland, 100, 243 vlg.; Nederlands-Indië,142, 302; Noorwegen, 85, 225-6; Polen, 194-5, 199-200; Uruguay, 278;Ve

Schulte-Mönting, Admiraal Erich, 371Schultz, Oberstleutnant, 207Schulze-Bernett, G.W., 245-7Schumacher, Rupert von, 353Schuman, F.L., 186Schunn, W., 3

Slowakije, 198, 402L. de Jong, De Duitse Vijfde Colonne in de Tweede Wereldoorlog

438Slowenië, 284 vlg., 344-5, 347, 357, 360, 412; geschiëdenis, 163; renaissanceder Slowenen, 348Smuts, Jan G., 302Snyder, Louis L., 183Solidaridad Ob

Sudetendeutsche Partei, 25 vlg., 403 vlg.Sudetenduitsers, 8, 25-6, 373, 412; ontwikkeling eind 19de eeuw, 348-9; opstand1918, 356; stemming t.o.v Duit

Ulster, 266Undset, Sigrid, 80Uniformsmokkel uit Nederland, 91, 231, 247United Nations Library, 419United Press, 180, 318United States 7771 Document Ce

439Universitätsbibliothek (Tübingen), 419Universiteitsbibliotheck (Amsterdam), 419Uruguay, 39,148, 279; maatregelen tegen Duits onderwijs 1939, 44; gr

40de Zuid-Amerikanen onaanvaardbaar; het in Spaanse en Portugese cultuur gedrenktegebied, waar ook sterke Franse culturele invloeden werkzaam waren, l

Algemeen, omschrijving, VII; steun aan Duitse; aggressie, 304-5; ontstaan doormigraties, 340 vlg.; trekken in 19de eeuw niet de aandacht, 350-1; na 18

440366-7; verjaagd, 413; (Zevenburgen) ‘ontdekt’ eind 18de eeuw, 350Sowjet-Unie (Rusland), 407; behandeling na 1933, 173 vlg.; deportaties 1941,175 vl

Welezeck, Ambassadeur Johannes graaf von, 386Welles, Sumner, 38, 116, 117, 146-7, 150, 154Weltdienst, 35, 374Wenen, 83, 348, 366, 397 vlg.Wenninger, L

441IJzeren Garde, 10Zagreb, 287Zapp, Manfred, 396Zech von Burkersroda Graaf Julius, 245, 246, 247Zeeland, 105, 236Zeiss, 389, 396Zevenburgen, 341, 344

41niet geheel; men kende hun namen en functies niet; men wist voldoende om hen aande kaak te stellen.In Mei '37 werd in het Congres van Brazilië

42nancierd werd. Eind '37 ontbond president Vargas de Integralisten; de bewegingwerd echter voortgezet. In Maart '38 heette het dat een com

VIIIEen tweede beperking is gelegen in het feit dat niet systematisch is nagegaan inhoeverre in de jaren 1933-1945 naast de Duitse een Italiaanse, Eng

43het parlement kon er begin '39 niets verdachts constateren. In de laatste week vanMaart echter, publiceerde een avondblad in Buenos Aires een d

44Er waren inmiddels ingrijpende maatregelen genomen.In de herfst van 1938 werd onderwijs in het Spaans en in de geschiedenis vanArgentinië voor alle

45komen. Voor de bovengenoemde gebieden gold echter dat zij, wat de angst voor deDuitsers betrof, in toenemende mate elkaar beïnvloedden. Verdachte ac

46Wonend in een vlakte die noch aan de Oost- noch aan de Westzijde een duidelijkenatuurlijke grens aanwees, had het Poolse volk vanafzijn vorming in c

47aan de macht of de Volksduitse bevolking in Oost-Opper-Silezië bijv., die door dePolen onder zware druk gezet was, zette iedere avond de Duitse zend

48van de Gestapo een opstand in Opper-Silezië voorbereid te hebben; 99 vonnissenwerden geveld. Een half jaar later werden 42 leden van een geheime Dui

49Gdynia om Poolse marine-ofcieren in amoureuze avonturen de nodige geheimenaf te troggelen.Waar zo de stemming was die door de hier geciteerde roman

50gemobiliseerd. Enthousiasme laaide op. Diezelfde dag werden bij Volksduitsers inPosen en Krakau en bij de Duitse ambassade in Warschau de ruiten ing

51Konden de Poolse autoriteiten, die deze en dergelijke koppen in de VölkischeBeobachter lazen, een andere conclusie trekken dan dat Duitsland zich vo

52Hoofdstuk IPaniek in PolenVOORDAT Frankrijk en Engeland in het Westen konden ingrijpen, moest Polenvernietigd zijn.De Duitse generale staf had, Hitl

IXbeschrijving van een stuk publieke opinie in de jaren 1933-1945?) ‘moeilijk, in deloop van zijn onderzoek niet de ietwat hatelijke indruk te wekken,

53Polen, September 1939: Het Duitse offensiefregering met de opperbevelhebber de wijk genomen naar Roemenië; duizendensoldaten waren gesneuveld, bijna

54kens weer tot heroïsme, het pessimisme zich tot uitgelatenheid verhief.Driftige aanvalslust en mateloze overschatting van eigen kracht hadden de Poo

55vanger; men gaf de berichten mondeling door; geruchten dikten ze aan. Zo verteldemen elkaar dat de Poolse troepen allerwege in het offensief waren e

56slagen te wijten waren aan het, trouwens ondenkbaar, falen van de eigen troepen inopen strijd, doch dat zij alle toegeschreven moesten worden aan de

57Sommige Volksduitsers die gemobiliseerd waren in het Poolse leger - anderen warenin Augustus niet opgekomen, doch ondergedoken - boden aan tal van s

58In hoeverre de inhoud van het door Prinz Reuss ondertekende stuk aan andere Poolseautoriteiten dan die in Posen werd meegedeeld, is onzeker. Algemen

59In Oostelijk Polen zag een Fransman twee Duitse parachutisten neerkomen. Ook zijwerden gevangen genomen; zij hadden geen documenten bij zich maar wa

60die, volgens plan, tekens inhielden voor de Duitse troepen, in het bijzonder voor deDuitse luchtmacht; die tekens werden ook wel door Poolse piloten

61van tekens werden ook wel kinderen verdacht, Volksduitse jongetjes van zes enzeven jaar oud werden er voor in hechtenis genomen en naar internerings

62dat zij door middel van tekens die men vanuit de lucht of vanaf de weg konwaarnemen, doorgegeven werden; in andere gevallen geloofde men dat er tall

XDen Haag, en Magne Skodvin, directeur van het Institutet for Norsk historiskforskning, Oslo.Voorts richt zich mijn erkentelijkheid tot de elders verm

63met water dat de huisvrouw van het huis hem in een kom bracht, enonmiddellijk zwol zijn gezicht vreselijk op. Hij werd terstond naar hetziekenhuis i

64Opgepakt moesten ze worden, die Vijfde Coloonisten - weggevoerd, onschadelijkgemaakt!٭Al maanden van tevoren had de Poolse regering opdracht gegeven

65men er de ruiten inwierp. Van belang was dat naast de ‘ofciële’ ook ‘onofciële’arrestaties verricht werden. In menig oord hadden Poolspatriottisch

66geschat1. Alleen al in het kamp Bereza-Kartuska, in Noordoost-Polen, zouden zich3500 Duitsers bevonden hebben, samen met 1600 Oekraïners die ook in

67daan. In de Vijfde-Colonne-paniek werden huizen en boerenhoeven van Volksduitsersbestormd en geplunderd waarbij in enkele gevallen hele gezinnen om

68opstand aan het voorbereiden waren’; op de 2de, na nieuwe luchtaanvallen, ‘deedhet gerucht de ronde dat de Duitse troepen ieder ogenblik de stad kon

69men ‘een tegen-aanval’1. Poolse soldaten die in paniek door de straten renden, werdenopgevangen, gekalmeerd, en tot nieuwe eenheden samengevoegd. Be

70Hoeveel Volksduitsers in totaal in gans Polen ten offer gevallen waren aan de furievan het Poolse volk, is niet met zekerheid te zeggen. Berlijn spr

71hebben - met uitzondering natuurlijk van de Poolse emigranten. Zij zaten vol verhalen.Rapporten over de wandaden der Vijfde Colonne stroomden naar h

72werk. Alleen al in Engeland werden er in één maand drie drukken van gepubliceerd.Hitler werd er aan de hand van uit de jaren '32 tot '34 d

1Eerste deelAngstL. de Jong, De Duitse Vijfde Colonne in de Tweede Wereldoorlog

73Hoofdstuk IIDenemarken en Noorwegen overrompeldIN de vroege ochtend van Dinsdag 9 April 1940 werd de bevolking van Denemarkenshoofdstad, Kopenhagen,

74Denemarken, April 1940Het was verbijsterend.Aan de realiteit van de overval kon niet meer getwijfeld worden: bij alle voornameregeringsgebouwen ston

75het hoofd in de schoot te leggen? Hadden de staven van leger en vloot dan geslapen?In het verdere verloop van die 9de April werd duidelijk dat niet

76‘De vrede in het Noorden is wederom in het uiterste gevaar. Het wielvan het Noodlot is ogenschijnlijk reeds aan het draaien geraakt. Binnen24 uur of

77er begrip voor hebt en dat wij ook voortaan onberoerd kunnen blijven door deoorlogsgebeurtenissen.’1Er werd niet gemobiliseerd; wel werden de garniz

78bureaux door de Duitsers bezet; Rijksduitse burgers, ijverig en enthousiast, wezenhun de weg of traden op als tolk. In een oogwenk waren radio, post

79ook buiten schot gebleven. De realiteit van een conict waarin men zelf betrokkenzou worden, kon men zich niet voorstellen.In de eerste week van Apr

80werd hem na kort beraad namens het kabinet geantwoord: ‘Vrijwillig buigen wij hethoofd niet, de strijd is al gaande.’1De Noorse regering, hoewel nie

81de stations, waar alles wat rijden kon, volgeladen werd en weggezondenvan de stad weg, het land in.’1Terwijl zo een deel der bevolking in paniek Osl

82Noorwegen, April 1940Wat was hier gebeurd? Hoe was men zo onverhoeds beslopen? Men kon de annalender wereldgeschiedenis doorbladeren zonder één voor

3InleidingHet onheil nadertEIND September 1936 was de burgeroorlog in Spanje ruim twee maanden gaande.Door de generaals die midden Juli het sein tot d

83mijnversperring in de Oslofjord waren doorgesneden; in alle bezette havens haddende Duitsers van te voren in schepen troepen naar binnen gesmokkeld

84Een Noors luitenant die over de Zweedse grens ontsnapte, wist mee te delen, ‘dat inzijn compagnie drie Duitse spionnen, in Noors uniform vermomd, da

85Kopenhagen of Oslo, Bergen, Drontheim of Narvik gehoord en ten dele gezienhadden, berichtten zij verder.De correspondent in Denemarken van de Londen

86wekenlang in Oslo beijverd hadden voor dit moment dat de kroon zette op hun werk’1.Stowe's artikel deed de ronde door de wereldpers en werd met

87instrueerd zijn om een Nazi-inval voor te bereiden. Zij zijn leiders van eengeorganiseerde groep getrainde saboteurs, spionnen en propagandisten; en

88In Zwitserland waarschuwde de regering het volk tegen onjuiste berichten inoorlogstijd; werd het land aangevallen, dan zou het zich verdedigen; iede

89meerd, men zou zich niet meer laten verschalken. Allerwege werden maatregelenberaamd om de nationaal-socialistische Vijfde Colonne de pas af te snij

90Hoofdstuk IIIDe invasie van NederlandHET uitbreken van de tweede wereldoorlog had op de kalme gang van hetNederlandse leven nauwelijks invloed uitge

91Nederlander die dicht bij de Duitse grens leefde, poogde een paar koffers metNederlandse uniformstukken Duitsland binnen te smokkelen. De pers stond

92onmiddellijk komen!’ En als je dan direct een van de beste rijksrechercheurs er opafstuurt, dan was er niets aan de hand. Er werden kisten gepakt me